Shtrihet rreth 10 km në juglindje të Therandës. Shtrihet rrëzë malit të Sharrit në një luginë. Është një ndër fshatrat më të mëdhenj të Kosovës. Nëpër fshat kalojnë dy lumenj që në bazë të gurëve në shtratin e tyre të bardhë dhe të zi e kanë marrë emrin Lumi i Bardhë dhe Lumi i Zi.
Familjet: Shala, Bytyçi (Demiri, Xhemajliu, Mala, Jemini, Hamitaga, Basha, Aliu, Haliti, Avdylaga dhe Hamiti), Kabashi (Abazi, Mustafa, Ibrahimi, Emurllahu, Haliti, Halitjaha), Sopa (Osmani, Tahiri, Salihu, Sadiku dhe Behluli), Gashi, Krasniqi, Jakupi, Zeçiri, Fejza, Selimi, Ajazi, Hamza, Muharremi, Hoxha, Bajrami dhe Durmishi.
Mikrotoponimet më karakteristike: Guri i Përgjakun, Rabnagora, Kryqi, Maja e Zezë, Tuma, Gradaca, Livadicet e Epërme, Livadicet e Poshtme, Tri Koritat, Nëntë Koritat, Maja e Bajrakut; Qafa e Sefcit, bllata e Qajes, Selerzhamiku, Guri i Musës, Prroni i Thatë, Vrella, Mali i Bilallit, Maqurishte, Gradina, Uji i Verdhë, Sdlillat, Buzhiçeva, Ledina e Gatë, Qukarku, Zavoj, Matozi, Presedeli, Konaku i Fanës, Presllopi, Guri i Hortit, Tropi, Bigori; Lluki, Llokme, Qeshmja e Feratit, Ara e Selimit, Vllasen, Zhagi i Trent, Bashqet, Nekopbane, Koçishtet, Balka, Selzarnik, Bjeshka e Çajës, Guri i Zi, Guri i Bubrrecit, Ashta e Keçe, N.erezina, Leshica, Buka, Llazi, Guri Gatë, Trashevina, Romnishte, Gryka e Rusincës, Ploshe, Ormni, Shirinat, Braneshi, Arat mi Dubovë, Padeshi, Rrafshi i Ufllave etj.
Sipas traditës së popullit, medohet se është vendbanim shume i lashtë. Thuhet se Mushtitasit kanë qenë kultivues të hardhisë së rrushit dhe sipas prodhimit të parë të verës (mushtës) mendohej se e mori edhe emrin vetë fshati - Mushtisht. Si hipotezë tjetër mendohet se fshati ka qenë shumë i vjetër dhe për këtë ka mjaft dëshmi të materialit arkeologjik të lashtësisë. Mirëpo ne një periudhë vjen deri të një zbrazje e popullsisë nga ndonjë ekspeditë ushtarake pushtuese ose nga ndonjë sëmundje epidemike. Pas një periudhe fillon ardhja e popullatës dhe pozita gjeografike e fshatit i bënë shumë njerëz të interesohen për këtë vendbanim, prandaj njerëzit pyesnin a u "mbush"? Ky, pra është varianti i dytë i prejardhjes së emrit Mushtisht.
Edhe mikrotoponimet e shumta të ruajtura në këtë vendbanim dëshmojnë lashtësinë, si p.sh. Gradeci, Gradina, Maosi, Rrezina, Rasenica, Varrezat e Vjetra, si dhe shumë është e pranishme parapashtesa - ishte si psh. Popradishte, Kovaçishte, etj.
Ky vendbanim mjaft i madh dhe i njohur është krijuar shumë herët, nga antika. Në lokalitetin e këtij fshati gjenden topgërmadha Gradishta, e përmbi të edhe topgërmadha tjetër Gradafci, të cilat padyshim dëshmojnë se ishin vendbanime dardane. Rrëzë bjeshkëve mbi fshat ndodhen dy shpella antike të ilirëve. Në jug të fshatit ndodhet muri i ndërtuar, te vendi i quajtur "Fajkoj".
Në dokumentet e shkruara përmendet në kartat e Stefan Deçanit të vitit 1330 dhe të perandorit Dushan të vitit 1348. Ndërsa, në defterët osmanë nuk e kemi hasur me këtë emër ose është regjistruar me emër tjetër.
Ky vendbanim me emrin Mushitishte është i regjistruar në një hartë austriake të vitit 1689.
Jeton popullata shqiptare dhe serbe. Thuhet se popullata serbe kishte prejardhjen nga popullata shqiptare e serbizuar, si p.sh. ajo e familjeve Bytyçi, Kabashi, Budakova etj. Kishat në fshat janë trashëgimi e kulturës shpirtërore e materiale shqiptare, të përvetësuara nga serbët.
Në këtë vendbanim disa familje muhaxhire të shpërngulura nga treva e Toplicës në vitin 1878, pas qëndrimit disa kohë në fshatin Sopi e Taraxhë (Tërne) vendosën në Mushtisht, si p.sh. Berjanët etj.
Me këtë emër është e regjistruar në sallnamet e Vilajetit të Kosovës të vitit 1893 (1311 h), të vitit 1896 (1314 h) dhe të vitit 1900 (1318 h).
Në Mushtisht është ruajtur objekti Kulla e Pashës është objekt i shek. XVII.
Nga ky fshat janë shpërngulur rreth 10 familje shqiptare në Turqi gjatë periudhave të ndryshme të pushtetit serbo-jugosllav.
Shënimet statistikore:
rreth vitit 1879 kishte 104 shtëpi;
sipas një burimi historik në vitin 1903 përveç familjeve shqiptare kishte edhe 72 familje serbe;
në vitin 1905 - 160 shtëpi; në vitin 1913 - 1.711 banorë;
në vitin 1919 - 192 shtëpi me 1444 banorë (100 shtëpi serbe me 710 banorë dhe 91 shtëpi shqiptare me 734 banorë);
sipas regjistrimit të vitit 1921 - 186 shtëpi me 1.561 banorë;
në vitin 1928 - 190 shtëpi me 1561 banorë;
në vitin 1948 - 276 shtëpi me 2346 banorë;
në vitin 1953 -317 shtëpi me 2541 banorë;
në vitin 1961 - 368 shtëpi me 2816 banorë (1427 shqiptarë, 1328 serbë, 16 malazezë, 5 të tjerë);
në vitin 1971 - 422 shtëpi me 3307 banorë;
në vitin 1981 - 502 shtëpi me 4155 banorë (2980 shqiptarë, 1173 serbë, 1 malazez, 1 të tjerë).
Gjatë regjistrimit serb të vitit 1991. ishin regjistruar 995 banorë serbë, 1 malazez dhe 1 të tjerë. Popullata shqiptare e kishte bojkotuar regjistrimin.
Para agresionit serb të viteve 1998-99 fshati kishte 510 shtëpi me afro 5500 banorë shqiptarë dhe 185 shtëpi serbe me 1200 banorë. Ndërsa, sipas shënimeve të Kuvendit Komunal në vitin 2000 kishte 5642 banorë. Më 3 prill të vitit 1999 u dogjën 1050 objekte banimi dhe objekte ndihmëse nga forcat ushtarake-policore serbe. Më vonë u dogjën edhe shtëpitë serbe. Xhamia e fshatit e ndërtuar më 1702 është rrënuar më 4 prill 1999. Janë shkatërruar librat e bibliotekës së fshatit dhe të shumë bibliotekave private. Më vonë rrënohet edhe kisha ortodokse.
Gjatë periudhës së luftës të vitit 1999 në vijë të frontit vrahen 3 ushtarë të UÇK-së, 12 civilë, 6 janë të zhdukur. Popullsia shqiptare me 3 prill 1999 u shtërngua të braktisë shtëpitë e veta dhe të shkojë në Shqipëri.
Si kufi të katundit të sotëm Mushtisht, në kartën serbe të vitit 1348, përmendet "Lesheva Rudina", përkatësisht "Leshev Dol", pastaj "Behshin Dol' gjithashtu "selishta Gona Beloga" (do të thotë Gjon Bardhi), përkatësisht "Tanushev Las" etj.
Municipiumi:
Municipiumi shtrihej në territorin e fshatrave Mushtisht, Popolan e Sopi. Në këtë lokalitet janë zbuluar gërmadhat e një vendbanimi të gjerë antik. Është lokalitet i lashtë dardan i periudhës romake. Ky regjion ka qenë i banuar dendur edhe me vendbanime të tjera. Vendbanim i theksuar, në një fazë" të zhvillimit ka pasur statusin e municipiumit.
|
